Ερευνητικό Πρόγραμμα «ΠΥΘΑΓΟΡΑΣ II»

ΕΛΛΑΔΑ – ΒΑΛΚΑΝΙΑ:

ΠΟΛΥΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΑΝΤΙ-ΕΘΝΙΚΙΣΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ

Με την υποστήριξη του

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ ΕΘΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ & ΑΡΧΙΚΗ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ (Ε.Π.Ε.Α.Ε.Κ. II)

Φορέας Υλοποίησης: ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ

ΒΑΛΚΑΝΙΚΩΝ, ΣΛΑΒΙΚΩΝ ΚΑΙ ΑΝΑΤΟΛΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ

  

Επιστημονικός Υπεύθυνος: Γιώργος Αγγελόπουλος

Επίκ. Καθηγητής Τμήματος Βαλκανικών, Σλαβικών

και Ανατολικών Σπουδών

Πανεπιστήμιο Μακεδονίας

 

Μεταδιδάκτορας – Βασική Ερευνήτρια: Ελευθερία Βασιλάκη

Διδάκτορας της Εcoles Ηautes Etudes en Sciences Sociales

 

 

1. Tο αντικείμενο της έρευνας

Οι κοινωνικο-πολιτικές αλλαγές της τελευταίας δεκαπενταετίας έστρεψαν το ενδιαφέρον των ερευνητών στις κοινωνικές συγκρούσεις που συνδέονται με τις πολιτικές ταυτότητας στην Ευρώπη (εθνικισμός, ξενοφοβία). Η πλειοψηφία των σχετικών ερευνών δίνει έμφαση σε περιφερειακές μειονότητες, σε οριακούς μεταναστευτικούς πληθυσμούς και σε ομάδες που δημιουργούν εντάσεις και συγκρούσεις υιοθετώντας εθνικιστικές και ξενοφοβικές στάσεις. Πρόθεσή μας είναι να εξετάσουμε την άλλη πλευρά του καθρέπτη: την άρθρωση, τη δομή και το περιεχόμενο του λόγου των κοινωνικών δραστών (κόμματα, Μ.Κ.Ο., σύνδεσμοι επιχειρηματιών, σύλλογοι υποστήριξης μεταναστών, κινήσεις υποστήριξης μειονοτικών δικαιωμάτων) που τοποθετούνται κριτικά προς τον εθνικισμό και την ξενοφοβία και έμπρακτα υποστηρίζουν την ανάπτυξη μιας πολυπολιτισμικής Ελλάδας. Το κυρίαρχο ερώτημα που μας απασχολεί συνδέεται με τις δυνατότητες των ατόμων να επηρεάζουν τις ταυτότητες τους και τις κοινωνικές προσλήψεις μέσα στα πλαίσια υφιστάμενων δομών. Η έρευνα αποσκοπεί στη ανάδειξη των στοιχείων στα οποία η πολιτεία μπορεί να βασιστεί για να μειώσει τις εντάσεις που δημιουργούν οι όποιες ξενοφοβικές και εθνικιστικές συμπεριφορές και στη χάραξη αξόνων προπτυχιακών και μεταπτυχιακών προγραμμάτων σπουδών.

2. Πλαίσιο και στόχοι της έρευνας

Η περίοδος μετά το 1989 χαρακτηρίζεται από την ανάπτυξη εθνικιστικών κινημάτων και κοινωνικών συγκρούσεων στην Αν. Ευρώπη καθώς και εκτεταμένων μεταναστευτικών ρευμάτων προς τις χώρες της Ε.Ε. Στη Δυτική Ευρώπη τίθεται επιτακτικά το αίτημα της αποδέσμευσης του έθνους από το κράτος και της πολυπολιτισμικής συγκρότησης του (με σχετικές αποκλείσεις και εν μέρει διαφορετικές μορφές, ανάλογα με την ιστορική πορεία του κάθε κράτους). Τα φαινόμενα αυτά οφείλονται στην αποτυχία του κυρίαρχου μέχρι το 1970 μοντέλου κοινωνικής ενσωμάτωσης των μεταναστών, στην κατάρρευση των οικονομιών της Αν. Ευρώπης, στις ανασφάλειες που δημιούργησε ο περιορισμός του κράτους πρόνοιας και στην θεσμική ενίσχυση των περιφερειών από την Ε.Ε.

Τα γεγονότα αυτά έστρεψαν το ενδιαφέρον των ερευνητών σε ζητήματα σχετικά με τις εκφάνσεις των πολιτικών ταυτότητας (ρατσισμός, εθνικισμός, ξενοφοβία κλπ.). Από τα μέσα της δεκαετίας του 1980, διατυπώνονται νέα θεωρητικά σχήματα ανάλυσης του εθνικισμού (κυρίαρχα από Ευρωπαίους διανοούμενους) και της πολυπολιτισμικότητας (από Ευρωπαίους, Βορειο-αμερικανούς, Ινδούς και Αυστραλούς διανοούμενους). Η συντριπτική πλειοψηφία των εμπειρικών ερευνών που εξετάζει ζητήματα όπως η εθνική συγκρότηση, ο εθνικισμός, ο ρατσισμός και η ξενοφοβία ακολουθεί τις συντεταγμένες που τέθηκαν από τους ανωτέρω αναφερόμενους θεωρητικούς. Ένα από τα κυρίαρχα κοινά χαρακτηριστικά αυτών των μελετών είναι (α) η έμφασή τους σε περιφερειακές ως προς το εθνικό κέντρο μειονότητες, (β) η εστίασή τους σε μεταναστευτικούς πληθυσμούς που αποτελούν τους πλέον διακριτούς «Άλλους» για του γηγενείς και (γ) ο εντοπισμός της προσοχής των ερευνητών σε ομάδες που δημιουργούν εντάσεις και συγκρούσεις υιοθετώντας εθνικιστικές, ρατσιστικές και ξενοφοβικές λογικές και πρακτικές. Πολλές είναι οι αιτίες αυτών των προτιμήσεων των ερευνητών: η οριακή θέση των περιφερειακών μειονοτήτων (marginality) καθιστά την ετερότητά τους πιο διακριτή («η ταυτότητα γίνεται πιο εμφανής στο σύνορο» με όρους F. Barth), το μικρό μέγεθος αυτών των πληθυσμών συμβάλει στην πληρέστερη γνωριμία του ερευνητή με τα μέλη του πληθυσμού, ο ερευνητής συχνά θέλγεται από ομάδες των οποίων ο λόγος δεν φθάνει στα κέντρα άσκησης εξουσίας.

Οι τάσεις αυτές εμφανίζονται και στην ολοένα αυξανόμενη ελληνική βιβλιογραφία σχετική με το μεταναστευτικό φαινόμενο, τις μειονότητες και τις ξενοφοβικές – εθνικιστικές αντιδράσεις. Η πλειοψηφία των ερευνητικών μελετών για τους μετανάστες εστιάζει (α) στις συνέπειες της ένταξης των μεταναστών στην αγορά εργασίας (ασφαλιστικό, ρύθμιση εργασιακών σχέσεων, μισθοί και εισοδήματα), (β) στις αλλαγές στο εκπαιδευτικό σύστημα (διαπολιτισμικά σχολεία, διδασκαλία μητρικών γλωσσών, ετερογένεια μαθητικού πληθυσμού, οι «Αλβανοί σημαιοφόροι» κ.α.) και (γ) στους προβληματισμούς για θέματα δημόσιας τάξης και ομαλής κοινωνικής ένταξης («κοινωνικός αποκλεισμός», το στερεότυπο του «μετανάστη – εγκληματία», ξενοφοβία) και (δ) στις ακραίες εθνικιστικές και ξενοφοβικές συμπεριφορές.

Οι προτεραιότητες αυτής της κυρίαρχης ερευνητικής ατζέντας θίγουν μόνο έμμεσα (α) το ζήτημα της θετικής όσμωσης του γηγενούς πληθυσμού και των μεταναστών καθώς και (β) της λειτουργικής ένταξης των μειονοτικών πληθυσμών. Το κενό που λογικά προκύπτει αφορά στην έρευνα της άλλης, περισσότερο αθέατης αλλά εξίσου σημαντικής πλευράς αυτών των διαδικασιών: την ανάπτυξη ενός λόγου που τοποθετείται κριτικά προς τον εθνικισμό, τον ρατσισμό, την ξενοφοβία. 

Πρόθεσή μας στα πλαίσια αυτής της έρευνας δεν είναι να αμφισβητήσουμε την ύπαρξη φαινομένων όπως ο ρατσισμός, η ξενοφοβία, ο εθνικισμός στην Ελλάδα. Θα επιχειρήσουμε να εξετάσουμε την άλλη πλευρά του καθρέπτη, δηλαδή την άρθρωση, τη δομή και το περιεχόμενο του λόγου εκείνων των κοινωνικών δραστών που έμπρακτα και δυναμικά υποστηρίζουν την ανάπτυξη μιας πολυπολιτισμικής Ελληνικής κοινωνίας. Λόγω του ότι η πλειοψηφία των μεταναστών στην Ελλάδα προέρχεται από Βαλκανικές χώρες και λόγω του ότι οι πληθυσμοί που αυτοαποκαλούνται μειονοτικοί παρουσιάζουν προνομιούχες σχέσεις με χώρες του Βαλκανικού περίγυρου, τοποθετούμε την Ελλάδα και τα Βαλκάνια ως χωροχρόνο της ανάλυσής μας.  

Η παραπάνω ανάλυση καταδεικνύει ότι η ανάπτυξη ενός κριτικού προς τον εθνικισμό, την ξενοφοβία και το ρατσισμό λόγου είναι μια δυναμική διαδικασία που εμπλέκει μεγάλα τμήματα της Ελληνικής κοινωνίας. Ως ομάδες εστίασης της έρευνάς μας τοποθετούμε: (α) ορισμένες Μ.Κ.Ο. και Κινήσεις Πολιτών, (β) ορισμένες Ενώσεις και Ομίλους Επιχειρηματιών που δραστηριοποιούνται στα Βαλκάνια και επιδιώκουν ομαλές σχέσεις μεταξύ της Ελληνικής κοινωνίας και αυτών των κοινωνιών, (γ) κινήσεις και συλλόγους μεταναστών ή υποστήριξης των μεταναστών, (δ) ορισμένους ιεράρχες και θρησκευτικούς ηγέτες, (δ) ορισμένες κινήσεις υποστήριξης μειονοτικών δικαιωμάτων εντός της Ελλάδας και (ε) ορισμένα κόμματα.

Από θεωρητικής άποψης η έρευνα μας παρουσιάζει διττό ενδιαφέρον.

  • Καταρχήν, αφορά στη σχέση δομής – δράσης. Το κυρίαρχο ερώτημα που θα μας απασχολήσει συνδέεται με τις δυνατότητες των ατόμων να επηρεάζουν θετικά τις ταυτότητες τους και τις κοινωνικές προσλήψεις μέσα στα πλαίσια των δομών.
  • Μια εξίσου σημαντική και ιδιαίτερη θεωρητική πτυχή της προτεινόμενης έρευνας αφορά στην εξέταση της αναλυτικής αξίας της υπόθεσης των  Κυριακίδου – Νέστορος, Herzfeld, Διαμαντούρου κ.α. περί πολυτισμικού δυϊσμού στην Ελλάδα. Εντελώς επιγραμματικά, η υπόθεση αυτή υποστηρίζει ότι η νεοελληνική εθνική ταυτότητα συγκροτήθηκε σε μια σειρά αντιπαραθέσεων: Δύση vs. Ανατολή (Herzfeld, 1982), «΄Ελληνας» vs. «Ρωμιός» (Kυριακίδου– Νέστορος, 1986), «μεταρρυθμιστική – νεότερη κουλτούρα» vs. «παρωχημένη» (Διαμαντούρος, 2000) κ.α. Όπως προκύπτει από τις αναλύσεις όσων υποστηρίζουν αυτήν την υπόθεση εργασίας, τα ξενοφοβικά και εθνικιστικά στοιχεία είναι κυρίαρχα στην «παρωχημένη κουλτούρα», στους «Ρωμιούς» κλπ. ενώ τα εκσυχρονιστικά, αντι-εθνικιστικά νεωτερικά στοιχεία είναι κυρίαρχα στον λόγο όσων ενστερνίζονται την «μεταρρυθμιστική – νεότερη κουλτούρα», τον «Έλληνα» κλπ. Θα δοκιμάσουμε αυτήν την υπόθεση εργασίας θεωρώντας ότι οι φορείς του αντι-εθνικιστικού, αντι-ρατσιστικού λόγου υπάγονται στην κατηγορία της Δυτικής, «Ελληνικής», «μεταρρυθμιστικής – νεότερης κουλτούρας».

Η μελέτη της άρθρωσης, της δομής και του περιεχομένου του λόγου των κοινωνικών δραστών που έμπρακτα και δυναμικά υποστηρίζουν την ανάπτυξη μιας πολυπολιτισμικής Ελληνικής κοινωνίας αναδεικνύει εκείνα τα στοιχεία στα οποία η πολιτεία μπορεί να βασιστεί για να μειώσει τις κοινωνικο-πολιτικές εντάσεις που δημιουργούν οι όποιες ξενοφοβικές και εθνικιστικές συμπεριφορές.

Επισημαίνουμε ότι η ερευνητική μας δραστηριότητα σχετίζεται άμεσα

  1. με την πρόταση που εγκρίθηκε στο ΠΥΘΑΓΟΡΑΣ ΙΙ από το Τμήμα Κοιν. Ανθρωπολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου  (επιστ. υπεύθ. Δ. Γκέφου - Μαδιανού),
  2. με την πρόταση που εγκρίθηκε στο ΠΥΘΑΓΟΡΑΣ ΙΙ από το Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του Α.Π.Θ. (επιστ. υπεύθ. Π. Πανταζής),
  3. με την πρόταση που εγκρίθηκε στο ΠΥΘΑΓΟΡΑΣ ΙΙ από το Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων (επιστ. υπεύθ. Β.Νιτσιάκος).

3. Η Ερευνητική Ομάδα

Σύνθεση της Ομάδας:

Γιώργος Αγγελόπουλος, Ελευθερία Βασιλάκη, Γιάννης Μάνος, Διονύσης Τζάκης, Ελένη Ανδριάκαινα, Αντώνης Πατρινός, Μίλτος Παύλου, Γιώργος Μαυρομάτης

4. Αποτελέσματα της έρευνας

  • ΟΨΕΙΣ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ ΤΗΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ , Γιώργος Αγγελόπουλος, Θεσσαλονίκη 2007
    [έγγραφο pdf (267 KB)]
  • ΠΟΛΥΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΝΕΑ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ (NEW AGE): Η νοσταλγία της ολότητας ως απάντηση στον μεταμοντέρνο σχετικισμό και τον κατακερματισμό της εμπειρίας στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, Ελένη Ανδιάκαινα, Θεσσαλονίκη 2006
    [έγγραφο pdf (585 KB)]
  • ΠΟΛΥΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΑΝΤΙ-ΕΘΝΙΚΙΣΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ ΣΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΛΛΑΔΑ, Ελευθερία (Ρόζα) Βασιλάκη, Θεσσαλονίκη 2006
    [έγγραφο pdf (476 KB)]
  • ΟΥΡΑΝΙΟ ΤΟΞΟ ΚΑΙ ΑΝΤΙ-ΕΘΝΙΚΙΣΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ, Ιωάννης Μάνος, Θεσσαλονίκη 2006
    [έγγραφο pdf (273 KB)]
  • ΑΝΤΙ-ΕΘΝΙΚΙΣΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ ΣΤΗ ΘΡΑΚΗ, Γιώργος Μαυρομάτης, Θεσσαλονίκη 2006
    [έγγραφο pdf 599 KB]
  • «Δεν είμαστε Γαλλία»: ΑΝΤΙ-ΕΘΝΙΚΙΣΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣ, Μίλτος Παύλου, Θεσσαλονίκη 2006
    [έγγραφο pdf (353 KB)]

5. Χρήσιμο υλικό

Αναζήτηση

Τοπική Γενική
 
powered by FreeFind



Eπικοινωνία


Xρηματοδότηση